Những thách thức hiện tại đang buộc doanh nghiệp ngành gỗ phải có bước đi chủ động, tái cơ cấu toàn diện để kịp thời hồi phục sau đại dịch.

Đứt gãy chuỗi cung ứng

Cũng như nhiều ngành kinh tế khác, chế biến gỗ đang gánh chịu những tác động xấu từ đại dịch.

Không tăng trưởng

Năm 2020, ngành gỗ Việt Nam đặt mục tiêu đạt 12,5 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu. Theo số liệu của Tổng cục Lâm nghiệp, ngoài ba tháng đầu năm 2020, xuất khẩu vẫn trên 2,7 tỷ USD, tăng 18%, thời gian còn lại là khoảng sụt giảm rất đáng kể. Từ tháng 4/2020, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đã giảm 24% so với cùng kỳ, dẫn đến tổng doanh số xuất khẩu 4 tháng đầu năm chưa đạt đến 3 tỷ USD. Nguy cơ xuất khẩu gỗ giảm sâu trong năm nay là có thật. “Với tình hình hiện tại, có thể, lần đầu tiên, tỉ lệ xuất khẩu của ngành năm 2020 là không tăng trưởng”, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký VIFOREST dự đoán.

COVID-19 bùng phát mạnh tại các quốc gia EU, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc khiến Chính phủ các thị trường quan trọng nhập khẩu đồ gỗ của Việt Nam phải áp dụng các chính sach kiểm soát dịch như đóng của biên giới, đóng toàn bộ các chuỗi cửa hàng không thiết yếu… Dẫn đến việc các quốc gia trên không xuất nhập khẩu được gỗ nguyên liệu, không kinh doanh các mặt hàng nội thất. Theo ông Hoài, thực tế đã ghi nhận sự đứt gãy nghiêm trọng cả chuỗi cung ứng ngành nội thất thế giới. Việt Nam, quốc gia xuất khẩu nội thất thứ hai trong khu vực châu Á, tất nhiên khó lòng tránh khỏi thiệt hại.

Kết quả khảo sát do các Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam thực hiện với 124 doanh nghiệp (DN) trong ngành vào cuối tháng 3 vừa qua cho thấy, tỉ lệ DN bị phản hồi cho biết họ bị ảnh hưởng tài chính. Thiệt hại ban đầu đối với các DN này ước tính vào khoảng 3.066 tỷ đồng. Trên một nửa (51%) số DN tham gia khảo sát đã thu hẹp quy mô sản xuất. Khoảng 35% DN dù đang hoạt động bnfh thường nhưng sẽ tạm ngừng sản xuất trong thời gian tới, 7% số DN đã ngừng hoạt động và chỉ có 7% DN vẫn hoạt động bình thường. Riêng việc sản xuất kinh doanh của các hộ tại các làng nghề giảm 80%.

Nỗ lực duy trì

Không chỉ hoạt động sản xuất, đại dịch cũng tác động tới khâu nhập khẩu gỗ nguyên liệu và chế biến, tiêu thụ trong nước. Thống kê từ Forest Trends cho thấy, nhập khẩu gỗ nguyên liệu từ châu Phi, nguồn cung gỗ nguyên liệu nhiệt đới lớn nhất cho Việt Nam đã dừng hẳn. Lượng nhập từ nguồn gỗ ôn đới cũng giảm 70% và giá gỗ nguyên liệu và cưới vận chuyển cũng tăng. Không dừng lại ở đó, khâu cung ứng nguyên liệu trong nước cũng bị ảnh hưởng nặng. Khoảng 50-60% xưởng xẻ sử dụng nguyên liệu gỗ rừng trồng trong nước phải dừng hoạt động. “Chưa biết được đại dịch sẽ đi đến đâu nhưng trước mắt đã thấy tác động xấu rất rõ. Đơn hàng bị hoãn hoặc huỷ, DN lẫn người lao động đang phải vất vả”, ông Phạm Mạnh Cường, Vụ trưởng Vụ Kinh tế ngành, Văn phòng Chính phủ nhận xét.

Đồng quan điểm, ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cũng cho biết, trong lịch sử phát triển ngành, khủng hoảng lần này ảnh hưởng lớn nhất từ trước đến nay. Do không thể dự báo được biến động của dịch bệnh nên cùng với kinh tế toàn cầu, DN chế bến gỗ rơi vào tình trạng bất khả kháng. Thiệt hại trong ngành lớn đến mưc, rất nhiều DN chọn cách “đóng băng” để tránh ảnh hưởng. Nhiều DN khối FDI đặc biệt là các DN Đài Loan chọn cách đóng cửa ngay sau Tết, hạn chế phát sinh chi phí.

Trái ngược bức tranh này, rất đáng mừng là khối DN trong nước lại tìm mọi cách để duy trì sản xuất, đảm bảo an sinh cho nhân lực. “Đây là nỗ lực lớn, đáng trân trọng”, ông Phạm Mạnh Cường nhận xét. Theo ông Cường, nắm bắt tình hình khó khăn của DN, Chính phủ đang tìm các giải pháp nhằm hỗ trợ tất cả DN nói chung cũng như ngành chế biến gỗ nói riêng, có thế phục hồi và tăng tốc.

“Chính phủ đang tìm các giải pháp nhằm hỗ trợ tất cả DN nói chung cũng như ngành chế biến gỗ nói riêng, có thể phục hồi và tăng tốc”

Mặc dù theo phản ánh từ các DN, nhiều quy định hỗ trợ Dn từ các phía cơ quan chưa thiết thực, nhất là khâu thực hiện hỗ trợ bảo hiểm xã hội, vẫn còn nhiều quy định chưa hợp lý và người lao động vẫn chưa nhận được hỗ trợ. Thế nhưng, những cố gắng từ phía các cơ quan quản lý cũng là nguồn động viên tích cực cho DN. “Thực tế, duy trì sản xuất về lâu dài trong tình hình hiện tại đối diện với rất nhiều thách thức. DN đang rất cần hỗ trợ thiết thực từ phía Chính phủ để có thể giữ chân nhân lực”, ông Vũ Hải Bằng, Chủ tịch HĐQT Công ty Woodland nói.

Tìm giải pháp tái sinh

Chủ động giảm lệ thuộc

Phát biểu tại hội thảo trực tuyến: “Phục hồi – Tăng tốc – Bứt phá – Phát triển bền vững ngành gỗ giai đoạn hậu đại dịch” do Tổ chức Forest Trends, Hội Mỹ nghệ và chế biến gỗ TP.HCM (HAWA), Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST), Hiệp hội Chế bến gỗ Bình Dương (BIFA), Hiệp hội Gỗ và Thủ công mỹ nghệ Đồng Nai (DOWA), Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Bình Định (FPA) phối hợp tổ chức chiều 28/4; ông Huỳnh Quang Thanh, Chủ tịch BIFA khẳng định, với những thách thức hiện nay, DN rơi vào trạng thái quá bị động thì việc phá sản sẽ khó tránh khỏi. Trong khó khăn, chỉ có chủ động và nổ lực, DN mới có thể vực dậy chính mình.

Đây cũng là ý kiến chung của lãnh đạo các hiệp hội trong ngành. Bởi thực tế đã ghi nhận, dù phần lớn DN chế biến gỗ lâm vào tình trạng khó khăn nhưng vẫn đang có nhiều DN vẫn duy trì sản xuất nhờ năng động, mở rộng sản phẩm, tìm kiếm nguồn khách hàng và cơ cấu sản phẩm mới. “Khó khăn hiện nay giúp ngành chế biến gỗ Việt Nam nhận thấy rõ ràng cơ cấu dòng sản phẩm hiện chưa hợp lý. DN đang sản xuất các sản phẩm không co snhu cầu lơn và không tăng cao trong tương lại”, ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch VIFOREST nhận xét.

Theo ông Lập, nhóm đồ gỗ phòng bếp, phòng tắm và bàn trang điểm hiện đang chiếm khoảng 60% trong tổng cầu của tất cả các loại đồ gỗ trên toàn thế giới. Đây là dòng sản phẩm chiến lược. Phần 40% còn lại là các nhóm đồ gỗ văn phòng, đồ gỗ ngoài trời. Khi dịch bệnh xảy ra, chuỗi cung cho các dòng đồ gỗ chiến lược sẽ không bị biến động quá lớn, do nhu vầu tiêu dùng vẫn phát sinh. Đáng tiếc, phần lớn DN Việt Nam lại đang theo đuổi các sản phẩm thuộc nhóm 40%, những đồ gỗ mà nhu cầu gần như mất hẳn khi kinh tế có biến động. Nhân lúc không chịu áp lực sản xuất, DN có thể dành thời gian nghiên cứu cơ cấu lại sản phẩm, chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.

Song song với công tác cơ cấu sản phẩm, có cấu thị trường cũng là bài toán mà lãnh đạo các cơ quan, ban ngành gửi đến DN. “Sự sụt giảm của thị trường quốc tế đang là lời nhắc cho DN phải biết mở rộng để chiếm lĩnh thị trường trong nước, một thị tường đã được đánh giá rất tiềm năng từ nhiều năm nay”, ông Nguyên Quốc Trị , Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp cho biết. Theo khảo sát từ Tổng cục cho thấy, phần lớn DN hiện giảm năng suất đến 50%. Bên cạnh nguyên nhân do nguồn cầu từ thị trường thế giới sụt giảm, chưa tiếp cận được thị trường trong nước thì vẫn còn có một phần xuất phát từ nguyên nhân thiếu nguyên phụ liệu cần thiết, phụ thuộc một phần nguồn nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc. Do đó, trong chiến lược phát triển ngành lâu dài, DN cần chú ý đến vấn đề phụ liệu. “Nhà nước sẽ có chính sách khuyến khích tăng sản xuất tại chỗ để tránh phụ thộc vào phụ liệu ở nước ngoài. Hiện tại, DN cần chủ động ổn định sản xuất, tập trung các nguồn lực để chuẩn bị cho thời gian khôi phục”, ông Trị nói.

Cho những ngày sau đại dịch

Quan sát diễn biến của ngành chế biến gỗ toàn cầu trong đại dịch COVID-9, ông Phạm Mạnh Cường, Vụ trưởng Vụ Kinh tế ngnàh, Văn phòng Chính phủ cho biết, thực tế đang ghi nhận sự dịch chuyển nhất định công tác sản xuất lẫn đơn hàng từ Trung Quốc sang các quốc gia khác, trong đó, Việt Nam là lựa chọn hàng đầu. Nguyên nhân là vì thế mạnh sản xuất vốn có và vị trí địa lý cũng hết sức thuận lợi, Đây chính là hy vọng lớn cho sự hồi phục và phát triển ngay sau khi thị trường thế giới ổn định trở lại. “DN cần chủ động kết nối lại với các tác động ổn định sản xuất ngay từ bây giờ”, ông Cường tư vấn.

Tuy nhiên, nắm băý được xu hướng trên, các DN Trung Quốc cũng đang tính toán lơn đến việc đầu tư nhà xưởng lớn ở Việt Nam. Nếu việc chuyển dịch này nhanh hơn, họ hoàn toàn có thể tận dụng ưu thế của họ đi trước, đón đầu. Theo ông Cường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang nắm bắt tình hình này để kịp thời có những hỗ trợ cần thiết cho cộng đồng DN cả nước.

Bên cạnh đó, Nhà nước cũng sẽ nổ lực để ngăn chặn các biện pháp gian lận xuất xứ, ảnh hưởng đến các Dn trong nước bởi hiện tại, đã có những đề xuất cụ thể cho việc chống bán phá giá, tủ bếp và gỗ dán của Việt Nam từ Hoa Kỳ. Chính phủ Ấn Độ cũng đang khởi xướng chống bán phá giá gỗ MDF từ Việt Nam. Đây là những thách thức được cộng đồng DN xem là nguy cấp hơn cả ở tương lai, bởi nếu không có biện pháp cụ thể để khắc phục, tránh được tình trạng này thì cả ngành chế biến gỗ cũng sẽ bị vạ lây.

Ảnh hưởng bỏi COVID-19 là chuyện của kinh tế toàn cầu. Việt Nam cũng như ngành chế biến gỗ không nằm ngoài khó khăn chung là chuyện khó tránh. Để có thể giảm rủi ro do bệnh dịch, gia tăng sức chống chịu của ngành đòi hỏi nổ lực của cả Chính phủ và cộng đồng DN trong việc hình thành và phát triển hoàn thiện chuỗi cung trong nước, giảm lệ thuộc vào nhập khẩu từ bên ngoài. “Chúng ta có thể chuẩn bị gì sau đại dịch mới là quan trọng”, ông Nguyễn Văn Quý, Phó chủ tịch DOHA nói vậy.

Tác giả: NAM KHUÊ – MINH PHƯƠNG